Kristján Gíslason er breyttur maður og sér heiminn í öðru ljósi eftir að hann fór einn í tíu mánaða ferðalag umhverfis
hnöttinn á mótorhjóli. Hvarvetna var honum tekið með kostum og kynjum. Bók um ferðalagið kom út í
vikunni og í næsta mánuði verður heimildarmynd frumsýnd á RÚV.
Hann stóð á tímamótum; kominn
á miðjan aldur, hafði selt fyrirtækið sitt og langaði að upplifa eitthvað nýtt og skemmtilegt. Sautján ára hafði hann
farið sem skiptinemi til Bandaríkjanna og
minntist þess tíma með mikilli hlýju. Er meira
að segja ennþá í góðu sambandi við fólkið sem
hann bjó hjá, sína aðra fjölskyldu. Það var
stórkostlegt ár, mesta upplifun lífsins, og hann
velti fyrir sér hvernig hann gæti endurupplifað
þá sælu. Að fara aftur sem skiptinemi kom þó
tæplega til greina enda viðbúið að erfitt yrði
að finna fjölskyldu sem tekur við 58 ára gömlum manni.
Þá frétti Kristján Gíslason af vini sínum sem
hafði í hyggju að fara á mótorhjóli umhverfis
hnöttinn ásamt tveimur félögum sínum. „Mér
fannst það stórkostleg hugmynd og varð strax
ástarskotinn. Þetta ætlaði ég að gera,“ rifjar
Kristján upp. „Mér datt í hug að slást í hópinn
með þeim en það hentaði ekki. Í staðinn bað ég
annan vin minn að koma með mér og hann
sagði strax já. Ég fann hins vegar að áhugi
hans var ekki eins mikill og hjá mér, þannig að
ég setti honum afarkosti um áramótin 2013-14.
Og þá sagði hann nei. Var ekki tilbúinn í svona
langt og strangt ferðalag um framandi slóðir.
Mín viðbrögð voru þau að hann væri búinn að
lesa of mikið af neikvæðum fréttum á netinu.“
Heljarstökk aftur á bak
Kristján lét þetta ekki slá sig út af laginu;
ákvað í staðinn að fara bara einn. Seinna
hættu raunar þremenningarnir við sína ferð
og þegar vinur hans leitaði hófanna um samflot hafnaði Kristján því; hann væri búinn að
ákveða að fara einn og við það miðaðist allur
undirbúningur.
Vinir og vandamenn hleyptu almennt brúnum þegar hann kynnti áform sín fyrir þeim en
studdu hann. Það á til dæmis við um eiginkonu
hans til fjörutíu ára, Ásdísi Rósu Baldursdóttur. „Ef þetta er það sem þú vilt þá skaltu
gera það,“ sagði hún. Stuðningur er eitt,
hvatning annað og hana fékk Kristján frá föður sínum, Gísla Kristjánssyni, sem þá var 89
ára. „Á sjötugsafmæli sínu, sem haldið var á
Hótel Örk, kvaddi pabbi sér hljóðs á sundlaugarbakkanum áður en hann fór heljarstökk aftur á bak út í laugina. Mælti svo þegar hann
kom upp úr: „Aldrei hætta að þora!“ Mikið til í
því hjá honum. Auðvitað á að gæta skynsemi
en í öllum bænum látið ekki hræðsluna koma í
veg fyrir að þið fáið það sem þið getið út úr lífinu. Það er alla vega mitt mottó.“
Við tók átta mánaða undirbúningur, þar sem
Kristján skipulagði leiðina sem hann vildi fara,
fékk tilheyrandi sprautur, sótti um vegabréfsáritanir, lærði hjálp í viðlögum og skellti
sér á sjálfsvarnarnámskeið hjá Mjölni, svo
dæmi sé tekið. Hann tryggði sig líka fyrir
mannráni, svo fjölskyldan fengi alltént bætur
sneri hann ekki aftur. Allur er varinn góður.
Ferðamaður á mótorhjóli
Kristján þurfti líka að læra sitthvað um fararskjótann, BMW 800 GSA, til dæmis að gera
við helstu hugsanlega kvilla, en öfugt við það
sem margir lesendur gætu haldið þá var hann
alls ekki vanur mótorhjólamaður. „Biddu fyrir
þér. Ástríðuhobbíið mitt var alltaf golf, ég var
kominn niður í eins stafs tölu í forgjöf, en eftir
að ég fékk brjósklos árið 2012 þurfti ég að
leggja kylfurnar á hilluna. Þá þurfti ég að
finna mér nýtt hobbí og Guðmundur Ragnarsson vinur minn stakk upp á þessu. Hjólið
heillaði mig strax upp úr skónum en ég lít
samt ekki á mig sem mótorhjólamann, heldur
ferðamann á mótorhjóli. Þetta er frábær
ferðamáti.“
Kristján lagði í’ann í ágúst 2014 og gerði ráð
fyrir að ferðalagið tæki fjóra mánuði. Mánuðirnir urðu á endanum tíu og hann hafði þá lagt
48.000 kílómetra í 36 löndum og fimm heimsálfum að baki. Sleppti Afríku í þessari lotu.
„Ég ætlaði að taka stöðuna í Malasíu, hvort ég
færi beint til Bandaríkjanna þaðan eða til
Ástralíu; báðar leiðir eru viðurkenndar í
hringferðinni. Niðurstaðan var sú að fara niður Indónesíu og þaðan til Ástralíu, Suður- og
Mið-Ameríku áður en endað var í Bandaríkjunum.“
Það sem Kristján óttaðist mest á ferðalaginu var að skilja hjólið eftir og eiga á hættu að
því yrði stolið. Þá hefði hann ekki aðeins tapað
fararskjóta sínum, heldur líka öllum búnaðinum. Fyrir vikið vék hann helst ekki frá því
og svaf til dæmis með það inni í tjaldinu þegar
hann þurfti að sofa þar. Þessi strategía gafst
vel og hjólið skilaði sér alla leið í mark.
Enda þótt Kristján ferðaðist einn var hann
aldrei einmana á þessu ferðalagi; fólk dróst
hvarvetna að honum. Bæði segir hann hjólið
hafa virkað eins og segulstál á innfædda, þar
sem hann kom, fólk sé víðast hvar óvant svona
stórum hjólum, auk þess sem hann sjálfur var
augljóslega kominn um langan veg. „Ég fann fyrir mikilli nánd við mannfólkið allt frá upphafi til enda ferðar. Fjölmargir gáfu sig á tal
við mig, bæði vegna forvitni en ekki síður til að
bjóða fram aðstoð sína. Það er raunar stærsta
upplifunin í þessu öllu saman; að fólk er gott.
99,9% allra sem ég hafði samskipti við voru
stórkostleg; greiðvikin og elskuleg.“
Yndislegt fólk í Íran
Hann nefnir Íran sem dæmi. „Fyrirfram var
ég svolítið smeykur við að fara þangað inn
enda heyrum við Vesturlandabúar yfirleitt
bara neikvæðar fréttir þaðan. Þegar á reyndi
var veruleikinn allur annar; yndislegra fólki
hef ég ekki kynnst. Á fjórtán dögum fékk ég
tíu heimboð eða boð um að fara út að borða. Í
eitt skiptið borgaði meira að segja bláókunnugt fólk fyrir mig á veitingastað. Án þess að ég
hefði svo mikið sem hitt það. Þegar ég bað um
reikninginn var einfaldlega búið að greiða
hann. Það var mikil lexía að þetta umdeilda
land skyldi vera uppfullt af gæsku og gestrisni.“
Ferðalangurinn er raunar með skilaboð til
fjölmiðla. „Ég hef verið hugsi yfir því hversu
brenglaða mynd ég hafði af heiminum áður en
ég lagði af stað í þetta ferðalag. Og er örugglega ekki einn um það. Við megum ekki trúa
öllu sem sagt er í fréttum.
Þar ræður hið neikvæða
gjarnan ríkjum og hefur
mjög auðveldlega mengandi áhrif. Í þessum skilningi virka fréttir eins og
óbeinar reykingar og með
þeim hætti erum við auðvitað að takmarka lífsgæði okkar. Við verðum
að leggja meiri áherslu á það jákvæða í þessari
tilveru og hefja okkur upp yfir dægurþras, lífið
er alltof stutt fyrir neikvæðni. Við lifum í stórkostlegum heimi.“
Hann heldur áfram með þessa pælingu.
„Talandi um fjölmiðla þá ætti það að vera hluti
af námi sérhvers blaðamanns að fara á mótorhjóli umhverfis hnöttinn. Ég skal lána fyrsta
blaðamanninum mitt hjól.“ Hann hlær.
„Að öllu gríni slepptu þá er lífið eins og
myndabók. Viljum við bara sjá fyrstu myndina
eða viljum við fletta áfram? Viljum við jafnvel
láta aðra fletta fyrir okkur og ráða þannig
hvað við sjáum?“
Meðal fólksins á dekkinu
Tilgangurinn var vitaskuld ekki að taka út
stjórnarfar í löndunum sem hann sótti heim,
þvert á móti leitaðist Kristján við að tengjast
fólkinu sjálfu. Finna hjartsláttinn á hverjum
stað fyrir sig. Uppleggið var að halda sig sem
mest utan alfaraleiðar, þannig sneiddi hann að
mestu hjá stórborgum og ferðamannastöðum,
fyrir utan perlur á borð við Taj Mahal, sem
glæpsamlegt hefði verið að sleppa.
„Ég hef lifað góðu lífi, er fjárhagslega sjálfstæður og vanur lúxus af ýmsu tagi en lagði
þetta þveröfugt upp, gisti ekki á 4 eða 5
stjörnu hótelum heldur gistiheimilum og meðal fólksins. Sumar nætur svaf ég í tjaldi. Þeir
sem hafa lítil ráð upplifa á margan hátt sterkari tengsl og tilfinningar en þeir sem meira
hafa milli handanna og svona vil ég framvegis
ferðast; meðal fólksins á dekkinu. Ég er oft
spurður hvar ég hafi séð mestu hamingjuna á
leiðinni og svara því til að það hafi verið í fátækustu héruðunum sem ég heimsótti. Ég
kann ekki skýringu á þessu en er það ekki
gömul saga og ný að fátækt þjappi kynslóðunum saman?“
Hann hefur í þessu sambandi sögu eftir
áströlskum hjónum sem hann kynntist í
Myanmar. Þau höfðu verið í Úsbekistan og hitt
þar gamla konu sem orðin var einmana vegna
þess að hún bjó ekki nógu nálægt dóttur sinni
og fjölskyldu hennar. Þess vegna tók hún sig
upp og flutti nær henni – heila 300 metra.
„Þetta leiðir hugann að því hvort stofnanavæðingin sé ekki komin úr böndunum á Vesturlöndum,“ veltir Kristján fyrir sér. „Ég veit
það ekki fyrir víst en leyfi mér að efast um að
elliheimili séu yfirhöfuð til í Asíu.“
Útúrdúr til Óman
Enda þótt grunnstefið hefði verið samið áður
en lagt var af stað stóðst Kristján ekki mátið að spila annað veifið eftir eyranu. Sem dæmi
má nefna að eftir að hann kynntist manni frá
Óman í ferju frá Íran til Dúbaí ákvað Kristján,
þvert á fyrri plön, að heimsækja manninn. „Ég
keyrði yfir 500 kílómetra til hans og átti fína
daga í Óman. Við erum ennþá í góðu sambandi,“ segir hann.
Tengsl mynduðust víðar. Sonur Kristjáns,
Baldur Kristjánsson ljósmyndari, hjólaði með
honum í tvær vikur í Suður-Ameríku og í Santiago, höfuðborg Síle, gaf maður sig á tal við
feðgana vegna þess að honum leist svona ljómandi vel á hjólið. Samtalið gat af sér matarboð
heima hjá manninum og þar kom í ljós að hann
sér ekki sólina fyrir Ólafi Arnalds tónlistarmanni og börnin hans vita allt um Sigur Rós og
Of Monsters and Men. Já, Ísland er víða.
Úr varð vinátta. „Tengsl hljóta alltaf að
myndast á svona ferðalagi en vegna þessara
aðstæðna, sem ég hef lýst, þá er eins og þau
límist betur. Það gaf þessu ennþá meira gildi.“
Af þessum 48.000 km voru aðeins um 800 km
skilgreindir sem átakasvæði af einhverju tagi.
Það var í Indlandi, Mexíkó og Kólumbíu. „Ég
lenti ekki í neinu í Mexíkó en fann þar eigi að
síður fyrir mestu ógninni, þegar ég keyrði
framhjá nýlegum yfirgefnum húsum og bensínstöðvum. Þarna berast eiturlyfjahringir á
banaspjót. Sama er uppi á
teningnum í Kólumbíu. Í
nágrannaríkinu Hondúras eru 90 á hverja
100.000 íbúa myrtir á ári
hverju. Það væri eins og
að 300 morð yrðu framin
á Íslandi á ári. Stríð
vegna eiturlyfja eru mesta vá sem við stöndum
frammi fyrir í heiminum í dag og löngu tímabært að gripið sé í taumana.“
Eltur uppi á Indlandi
Það var þó víðsfjarri, eða í Indlandi, sem
Kristján fann fyrir mestri hræðslu. Hann
kom þá að kvöldlagi að þorpi sem heitir Mao.
Ók í gegn en fann fljótlega að bifreið veitti
honum eftirför. Í stað þess að freista þess að
stinga hana af nam Kristján staðar til þess að
ökumaðurinn gæti borið upp erindið. Um vingjarnlegan mann var að ræða sem benti
Kristjáni á að hann hefði hunsað eftirlitsskyldu við komuna í þorpið sem einmitt væri
ætluð ferðamönnum. Skæruliðar eru með
umsvif þar um slóðir og ekki óhætt að ferðast
án verndar. Nokkuð sem Kristjáni var ekki
kunnugt um.
Ökumaðurinn ráðlagði Kristjáni að snúa
við og gefa sig fram um morguninn. Í millitíðinni bauð hann ferðalanginum gistingu á
heimili sínu sem Kristján þáði. Daginn eftir
sinnti Kristján eftirlitsskyldunni og fékk í
framhaldinu herfylgd yfir á öruggt svæði.
Veður var með ýmsu móti á leiðinni en þegar Kristján er spurður hvar verst hafi viðrað
kemur svarið ofurlítið á óvart: Texas. Hann
var þar í maímánuði og fellibylur sá þá ástæðu
til að ganga yfir ríkið á skítugum skónum. Til
allrar hamingju fékk Kristján í tæka tíð skilaboð í símann sinn um að leita skjóls en veðurhamurinn varð ofboðslegur.
Fann styrk í bæninni
Á tíu mánaða ferðalagi um framandi lönd
eru menn að vonum mikið einir með hugsunum sínum og Kristján staðfestir að margt
hafi farið gegnum hugann, ekki síst í strjálbýli og eyðimörkum.
„Ég viðurkenni fúslega að það reyndi á
mig að vera einn með sjálfum mér inni í
hjálminum og mér til undrunar fór ég smám
saman að leita í bænina. Ég hafði alveg mína
barnatrú áður en ég lagði af stað, eins og við
flest, en bænin hafði ekki verið stór hluti af
mínu lífi. Þarna byrjaði ég að leita í hana og
fann strax að hún færði mér styrk. Bænin
virkaði og hafði sálarleg áhrif. Úr varð
ákveðinn heilunartími, þetta ferðalag varð
minn Jakobsvegur. Fyrir vikið sneri ég heim
trúaðri en ég var þegar ég lagði upp í ferðalagið. Ekki nóg með það, ég hef líka meiri
auðmýkt gagnvart lífinu. Hvernig gat skaparinn búið til alla þessa fegurð?“
Það hafði líka djúpstæð áhrif á Kristján að
faðir hans féll frá meðan á miðju ferðalagi
stóð. Maðurinn sem hvatti hann mest til dáða.
„Ég kom heim í tíu daga til að kveðja pabba og
viðurkenni að það var erfitt að klára ferðalagið
eftir það. Ég dreif mig þó af stað aftur enda
hefðu það verið svik við pabba að klára ekki
ferðina.“
Bók og heimildarmynd
Kristján lauk ferðalaginu í Bandaríkjunum og
kom meðal annars í fyrsta skipti til New Orleans. Það var mikil upplifun, ekki síst þegar
tónar fóru að flæða um stræti þessarar miklu
tónlistarborgar. „Það hafði mikil áhrif á mig,
ekki síst vegna þess að ég hafði ekki hlustað
mikið á tónlist í ferðinni. Listir eru ómissandi
hluti af tilveru okkar.“
Kristján flaug heim frá Boston 17. júní 2015
og féll í faðm fjölskyldu og vina, samtals um
sjötíu manns, yfir dögurði á heimili sínu. „Það
var yndisleg stund og gott að koma heim – sem
breyttur maður.“
Kristján tók ekki aðeins mikið af myndum í
ferðinni, ljósmyndum og hreyfimyndum, hann
hélt líka dagbók, samtals 500 blaðsíður. Hann
gleðst yfir því framtaki í dag enda „er ótrúlegt
hversu mörgu maður gleymir. Dagbókin var í
senn ferða- og sálufélagi á leiðinni.“ Þetta efni
er grunnurinn að bók sem kom út í vikunni og
heimildarmynd sem gerð hefur verið um
ferðalagið.
Bókina, Hringfarann, skrifar Helga Guðrún
Johnson upp úr dagbókarfærslum Kristjáns
en hún er í stóru broti, ríkulega myndskreytt.
„Þetta er mjög persónuleg bók,“ segir Kristján. „Hún er ekki bara uppgjör við þetta ferðalag, heldur líf mitt í heild. Þroskasaga miðaldra manns. Ég er mjög einlægur þarna og
það hefur fært mér mikinn styrk,“ segir hann
en bókin kemur einnig út á ensku undir heitinu
Sliding Through.
Heimildarmyndina gerði Sagafilm og verður
hún sýnd í þremur hlutum í Ríkissjónvarpinu í
nóvember og desember.
Innkoman í styrktarsjóð
Kristján gefur bókina út sjálfur og stóð
straum af kostnaði við gerð heimildarmyndarinnar. Öll innkoma af hvoru tveggja
rennur óskipt í styrktarsjóð sem Kristján og
eiginkona hans hafa sett á laggirnar og er
ætlað er að sporna við eiturlyfjaneyslu ungs
fólks.
„Þetta er svo persónulegt allt saman að ég
gat ekki hugsað mér að hafa tekjur af þessu;
það væri eins og að selja sjálfan sig,“ útskýrir Kristján. „Þannig að þetta varð niðurstaðan. Ég var minntur rækilega á eyðileggingarmátt eiturlyfja á ferðalaginu en þess
utan á ég tvo gamla vini sem orðið hafa fíkninni að bráð. Þetta stendur mér því nærri.“
Hægt er að panta bókina á þar til gerðri
heimasíðu, hringfarinn.is.
Frúin slæst í för
Kristján lét ekki staðar numið eftir heimsreisuna – og nú er eiginkona hans komin á
hjólið með honum. Í vor fóru þau yfir Bandaríkin þver og endilöng, köstuðu mæðinni í
viku áður en þau héldu til Rússlands og fleiri
ríkja í Austur-Evrópu. Sáu meðal annars
alla leiki Íslands á HM. Enduðu svo í Þýskalandi.
Í haust lá svo leiðin í gegnum fleiri Evrópuríki til Grikklands en þeirri ferð lauk fyrir
rúmri viku. „Næsta vor ætlum við til Ísraels og
ég er búinn að segja konunni að ég sé líka á
leiðinni til Suður-Afríku. Lítist henni ekki á
það er henni frjálst að hoppa af,“ segir hann
sposkur á svip.
„Við erum bæði sest í helgan stein og þetta
er okkar hlutverk í dag. Okkar lífstíll.“
MBL 28.10.2018
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is